Μαθησιακές δυσκολίες...

Οι κοινωνικές και συναισθηματικές προεκτάσεις των Ειδικών Μαθησιακών Δυσκολιών για τους μαθητές 

Γράφει ο Δρ. Παναγιώτης Σιαπέρας*

 

Αναμφισβήτητα, η γνώση αναφορικά με τις Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες, όπως η δυσλεξία, η δυσπραξία, η διάσπαση προσοχής, η υπερκινητικότητα κ.α., έχει διαφοροποιήσει σε θετικό βαθμό την εκπαίδευση των μαθητών που τα προηγούμενα χρόνια βρισκόταν στο σκοτάδι. Αυτή η έλλειψη γνώσης οδηγούσε στην απογοήτευση των παιδιών, στην απόγνωση των γονιών και σε ορισμένες περιπτώσεις στην απόρριψη κάποιων προικισμένων παιδιών επειδή, είτε έκαναν πολλά ορθογραφικά λάθη, είτε δεν μπορούσαν να απομνημονεύσουν το μάθημα σε ένα εκπαιδευτικό σύστημα που καλλιεργεί την αποστήθιση. Στις μέρες μας, η φύση των ειδικών μαθησιακών δυσκολιών και έννοιες, όπως Δυσλεξία, είναι ιδιαίτερα γνωστές σε γονείς και εκπαιδευτικούς.

Παρόλη, όμως, την γνώση και την ευαισθητοποίηση, διαπιστώνεται όλο και συχνότερα ότι συνήθως οι ειδικοί, οι εκπαιδευτικοί και οι γονείς δίνουν μεγαλύτερη σημασία στο μηχανισμό της μαθησιακής δυσκολίας και στο πώς θα βελτιωθεί η ακαδημαϊκή επίδοση του μαθητή παραμελώντας κοινωνικό-συναισθηματικούς παράγοντες, οι οποίοι συχνά συνοδεύουν τις ειδικές μαθησιακές δυσκολίες και καθορίζουν τη συμπεριφορά του μαθητή στο σχολείο και στη μάθηση. Κι ας μην ξεχνάμε ότι το ποσοστό των μαθητών με ειδικές μαθησιακές δυσκολίες είναι πολύ μεγάλο. Για παράδειγμα, μόνο η Διεθνής Ένωση για την Δυσλεξία διαθέτει πάνω από 12.000 μέλη από 50 χώρες και αν προσθέσουμε και τα νούμερα από τις υπόλοιπες μαθησιακές δυσκολίες έχουμε ένα σεβαστό ποσοστό στο σύνολο της μαθητικής κοινότητας.

Η λύτρωση της διάγνωσης
Οι αντιδράσεις των γονιών στο άκουσμα ότι το παιδί τους έχει Δυσλεξία ποικίλλουν ανάλογα με το πόσο ενημερωμένοι είναι πάνω στο ζήτημα. Κάποιοι ξεχειλίζουν με απογοήτευση πιστεύοντας πως το παιδί είναι καθυστερημένο κι ας τους διαβεβαιώνουν οι ειδικοί πως το συγκεκριμένο παιδί έχει δείκτη νοημοσύνης υψηλότερο του μέσου φυσιολογικού. Άλλοι ψάχνουν με αγωνία να βρουν το κατάλληλο δάσκαλο που θα βοηθήσει το μαθητή στο σπίτι ή το κατάλληλο «πρόγραμμα-φάρμακο» που θα γιατρέψει το παιδί από τη μαθησιακή δυσκολία, ενώ μια άλλη μερίδα αρνείται τη διάγνωση, την κρατά καλά κρυμμένο μυστικό και οδηγεί το μαθητή σε ατέλειωτες ώρες μελέτης. Όποιο παράδειγμα και να ακολουθήσει κανείς θα βρει προβλήματα, διότι λείπει ένα σημαντικό στοιχείο, ο ίδιος ο ενδιαφερόμενος, ο μαθητής και οι κοινωνικό-συναισθηματικές του ανάγκες! Το παιδί με ειδική μαθησιακή δυσκολία μέχρι να πάρει την διάγνωση πιθανότατα έχει περάσει από 40 κύματα συναισθηματικά και ακαδημαϊκά. Εκείνο που έχει περισσότερο ανάγκη είναι κατανόηση και υποστήριξη για να προσαρμοστεί στα δεδομένα και να μεγαλουργήσει. Η έλλειψη ουσιαστικής συναισθηματικής στήριξης είτε έχει δυσλεξία, είτε διάσπαση προσοχής, είτε υπερικηντικότητα είτε σύνδρομο Asperger είτε οποιασδήποτε άλλης μορφής δυσκολία, δεν πρόκειται να τον αφήσει να πάει πολύ μακριά εξαιτίας δευτερογενών συναισθηματικών δυσκολιών και προβλημάτων συμπεριφοράς στο σχολείο και το σπίτι.
Το ερώτημα που πλανάται σήμερα είναι αν ο κόσμος έχει καταλάβει τις κοινωνικές και συναισθηματικές δυσκολίες που βιώνει ένας μαθητής εξαιτίας των ειδικών μαθησιακών δυσκολιών. Είναι αρκετά για την συναισθηματική κάλυψη ενός μαθητή μόνο η διάγνωση, η εκπαιδευτική υποστήριξη, ο πρόσθετος χρόνος και η προφορική εξέταση;
Για τον μαθητή, και σε αρκετές περιπτώσεις για την οικογένειά του, η ανακοίνωση της διάγνωσης της Ειδικής Μαθησιακής Δυσκολίας δεν δίνει την αίσθηση του στίγματος και της ταμπέλας, αλλά αποτελεί μεγάλη ανακούφιση και μειώνει το άγχος. Οι μαθητές ανακουφίζονται και συνήθως οι γονείς έχουν τύψεις γιατί μέχρι τη στιγμή της διάγνωσης ήταν πολύ αυστηροί ίσως και καταπιεστικοί με την μελέτη του παιδιού τους. Το να αποκαλείς το μαθητή δυσλεξικό (αν και δεν ακούγεται όμορφο) είναι σημαντική ανακούφιση διότι ο ίδιος ως τότε σκεφτόταν πως δεν τα κατάφερνε ικανοποιητικά παρόλο που διάβαζε πολύ, έβλεπε πως ήταν διαφορετικός σε σχέση με τους συμμαθητές του, είχε το αίσθημα της ματαίωσης και αναρωτιόταν αν ήταν χαζός ή καθυστερημένος (ένα σχόλιο το οποίο μπορεί να είχε ακούσει από ενήλικες ή συνομηλίκους του στο σπίτι ή στο σχολείο). Επίσης, ο μαθητής απελευθερώνεται και από τι ρετσινιά του τεμπέλη που συνήθως τον συνοδεύει ως την διάγνωση. Επιπλέον, την ίδια ανακούφιση αισθάνεται και ο δάσκαλος, ο οποίος ως τη διάγνωση δεν ξέρει πώς να χειριστεί το συγκριμένο μαθητή για να βελτιώσει τις επιδόσεις του. Μελέτες έχουν δείξει πως παιδιά και ενήλικες με ειδικές μαθησιακές δυσκολίες δεν αισθάνονται στιγματισμένοι από τη διάγνωση, αλλά πιο ενδυναμωμένοι στην υπεράσπιση του εαυτού τους και στην καλύτερη επιλογή συνθηκών εκπαίδευσης εφόσον βέβαια τύχουν και σοβαρής καθοδήγησης. Η κατάλληλη και σοβαρή καθοδήγηση στις μέρες μας είναι πολύ σημαντική παράμετρος για το μαθητή με ειδικές μαθησιακές δυσκολίες. Με τη γενικότερη οικονομική κατάσταση οι κρατικοί φορείς που έχουν επιφορτιστεί αυτό το έργο σε αρκετές περιπτώσεις δεν επαρκούν ούτε καν για την άμεση αξιολόγηση ενός παιδιού που παραπέμπεται με την υποψία για ειδικές μαθησιακές δυσκολίες. Οπότε, είναι κατανοητό πως και το μέρος της υποστήριξης είναι αρκετά δύσκολό ειδικά για μαθητές που προέρχονται από χαμηλά κοινωνικοοικονομικά περιβάλλοντα.

Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες & Οικογένεια
Σε κάθε οικογένεια μαθητή ή μαθήτριας με ειδική μαθησιακή δυσκολία δύο παράγοντες διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο κοινωνικά και συναισθηματικά για το παιδί. Ο ένας είναι ο εντοπισμός της δυσλεξίας και ο δεύτερος η αποδοχή και πόσο αυτή επηρεάζει τις δυναμικές μέσα στην οικογένεια.
Το πρώτο στάδιο είναι η δυσκολία αναγνώρισης των ειδικών μαθησιακών δυσκολιών μέσα στην οικογένεια. Συνήθως τα παιδιά και οι γονείς ξεκινούν το σχολείο γεμάτοι ενέργεια, όνειρα και προσδοκία για καλή προσαρμογή στο σχολικό περιβάλλον και φυσικά ακαδημαϊκή επιτυχία. Αυτό στην περίπτωση παιδιού με ειδική μαθησιακή δυσκολία δεν συμβαίνει, το παιδί δυσκολεύεται στην προσαρμογή του και η γραφή με την ανάγνωση αποτελεί σημαντικό πρόβλημα σε αντίθεση με τις προσδοκίες που προαναφέρθηκαν. Ο μαθητής δυσκολεύεται να απομνημονεύσει και να ακολουθήσει τις οδηγίες του δασκάλου, κάτι που οι γονείς το αποδίδουν σε ανωριμότητα η οποία με τον καιρό θα διορθωθεί. Αλλά όσο περνά ο καιρός η σύγκριση με άλλα συνομήλικα παιδιά είναι αναπόφευκτη. Εκεί ξεκινά μια μικρή ανησυχία είτε από τους δύο είτε από τον ένα γονιό πως κάτι μάλλον τρέχει με το γιο ή την κόρη τους. Σε αυτό το σημείο ξεκινά και το δράμα για το παιδί που ακούει σχόλια πως ο φίλος ή ο ξάδελφος ή το μικρότερο αδελφάκι μπορεί καλύτερα ενώ το ίδιο παρόλο που είναι μεγαλύτερο δεν μπορεί να γράψει, να διαβάσει, να συγκεντρωθεί ή να είναι κοινωνικό όσο αυτοί. Εφόσον δεν επιτυγχάνεται πρόοδος στα πρώτα χρόνια του δημοτικού, ο μαθητής από το αίσθημα της αποτυχίας και του άγχους μπορεί να παλινδρομήσει και σε άλλες δεξιότητες, όπως να βρέχει το κρεβάτι του κατά την διάρκεια του ύπνου, αλλά και να θυμώνει χωρίς λόγο με τακτικές συναισθηματικές εκρήξεις. Τα παιδιά αντιμετωπίζουν το φόβο μήπως είναι καθυστερημένα ή χαζά και παρόλο που προσπαθούν πολύ πάντα υπάρχει κάποιος που θα πει ότι τεμπελιάζουν. Αυτή η αγωνία για το παιδί δεν έρχεται μόνο από τις δυσκολίες στο σχολείο, αλλά και από την πίεση που νιώθει από κάποια στιγμή και έπειτα και στο σπίτι.
Επίσης, μία άλλη παράμετρος μέσα στην οικογένεια είναι τα αδέλφια. Μπορεί ένα παιδί με ειδικές μαθησιακές δυσκολίες να έχει ένα μεγαλύτερο ή μικρότερο αδελφάκι που δεν αντιμετωπίζει τις δυσκολίες αυτές. Εύκολα οι σχέσεις στα δύο παιδιά αποκτούν ένταση αν το παιδί χωρίς δυσκολίες βλέπει πως οι γονείς περνούν περισσότερη ώρα με το αδελφό ή την αδελφή του. Έτσι μπορεί να αρχίσει να τους διεκδικεί τραβώντάς τους με οποιοδήποτε τρόπο την προσοχή ή κοροϊδεύοντας τις δυσκολίες του αδελφού. Ή το παιδί με δυσλεξία, αν είναι θύμα κοροϊδίας και σχολικού εκφοβισμού στο σχολείο, να παρενοχλεί τον μικρότερο αδελφό του στο σπίτι. Εδώ είναι το σημείο που οι γονείς θα πρέπει να διατηρήσουν ισορροπίες ανάμεσα στα δύο παιδιά προκειμένου να μην διαταράσσονται οι οικογενειακές ισορροπίες και να υποστηρίξουν ικανοποιητικά τα παιδιά τους.
Προτού φτάσουμε σε αυτή τη δυσάρεστη για την οικογένεια κατάσταση, είναι απαραίτητη η αξιολόγηση και η κατάληξη σε κάποια διάγνωση. Δυστυχώς, σε κάποιες περιπτώσεις αυτή η κινητοποίηση δεν υπάρχει από την πλευρά της οικογένειας και τα παιδιά φτάνουν ως το γυμνάσιο ή το λύκειο με πολύ χαμηλό επίπεδο αυτοεκτίμησης και αυτοπεποίθησης, έχοντας βιώσει μεγάλη πίεση από όλους και σχολική αποτυχία.
Η αναγνώριση και η κατανόηση της φύσης των Ειδικών Μαθησιακών Δυσκολιών είναι το πρώτο βήμα για τον μαθητή αλλά και την οικογένειά του για να ξεπεράσει όλες τις δευτερογενείς δυσκολίες που αναπτύσσονται, αλλά και να περιοριστούν τα προβλήματα συμπεριφοράς (π.χ. να είναι ο γελωτοποιός της τάξης, να προκαλεί παιδιά και εκπαιδευτικούς, να έχει υπερβολικό άγχος και κλάματα, επιθετικότητα και σχολική άρνηση). Σε αρκετές περιπτώσεις οι συμπεριφορές αυτές οφείλονται στην αγωνία του μαθητή για να μην εξεταστεί στο μάθημα και είναι μια διαδικασία αποφυγής. Σε άλλη περίπτωση, οι μαθητές με ειδικές μαθησιακές δυσκολίες είναι «εξαφανισμένοι» μέσα στην τάξη. Όταν ο μαθητής παρουσιάζει αυτές τις συμπεριφορές συνήθως δεν δέχεται πως έχει κάποια μαθησιακή δυσκολία και παράλληλα νιώθει αρκετά άσχημα με άγχος που φαίνεται καλύτερα στο σπίτι με ακραίες κάποιες φορές συναισθηματικές αντιδράσεις.
Βέβαια, όταν η οικογένεια θέλει να στηρίξει το παιδί με ειδική μαθησιακή δυσκολία θα πρέπει να λάβει υπόψη κι άλλες παραμέτρους, όπως η αδυναμία οργάνωσης που συνδέεται με τη δυσλεξία (π.χ. το ακατάστατο δωμάτιο, το να ξεχνούν ή να χάνουν βιβλία και προσωπικά αντικείμενα, και να μην έχουν καλές σημειώσεις για το τι έχουν για μελέτη). Η οικογένεια θα πρέπει να βοηθήσει το παιδί να έχει ένα σύστημα οργάνωσης (π.χ. ημερήσιο πρόγραμμα, διαδικασίες ελέγχου κ.α.). Σε αυτό το κομμάτι οι γονείς συνήθως κάνουν λιγότερη προσπάθεια προσπαθώντας να επικεντρωθούν στις ακαδημαϊκές επιδόσεις. Όμως, είναι πολύ βασικό και χωρίς καλή οργάνωση το παιδί νιώθει άγχος μπροστά στο χάος που αντιμετωπίζει και είναι απίθανο να βελτιωθεί ακαδημαϊκά, διότι συνεχώς θα είναι αγχωμένο χωρίς αρκετή αυτοπεποίθηση. Οι γονείς θα πρέπει να δείξουν κατανόηση και υποστήριξη. Σε αρκετές περιπτώσεις λανθασμένα το βάρος της υποστήριξης πέφτει στην μητέρα και στην πορεία ο πατέρας μην έχοντας επαφή με την όλη διαδικασία εμφανίζεται να έχει άποψη και να κρίνει τα αποτελέσματα της προσπάθειας. Συχνά οι δύο γονείς χρειάζονται και οι ίδιοι βοήθεια καθώς μπορεί ο ένας από τους δύο να έχει αδιάγνωστη ειδική μαθησιακή δυσκολία και να έχει ζητήματα προγραμματισμού και οργάνωσης.
Πάντως, οι περισσότεροι γονείς αισθάνονται ανακούφιση με τη διάγνωση διότι ως τότε έχουν περάσει τα πάντα από το μυαλό τους και έχουν το συναίσθημα της ενοχής για τις δυσκολίες του παιδιού τους. Μέχρι τότε αισθάνονταν πως αυτά συμβαίνουν στο παιδί τους εξαιτίας κακών επιλογών τους ή επειδή δεν έδωσαν όση αγάπη χρειαζόταν το παιδί τους ή ακόμη πως το παιδί τους έχει ανεπανόρθωτη εγκεφαλική βλάβη.

Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες & Σχολείο
Οι συναισθηματικές δυσκολίες μπορεί να γίνουν πολύ πιο έντονες στο περιβάλλον του σχολείου για ένα μαθητή ή μία μαθήτρια με Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες χωρίς την ανάλογη υποστήριξη. Μελέτες έχουν δείξει πως χωρίς κατανόηση και υποστήριξη το σχολείο μπορεί να εξελιχθεί για το μαθητή με δυσκολίες στην ανάγνωση και το γράψιμο σε ένα μέρος με πολύ υψηλό επίπεδο άγχους όπου καταβάλει χωρίς σημαντικά αποτελέσματα υπερβολική για την ηλικία ακαδημαϊκή προσπάθεια. Ένα παιδί με μαθησιακές δυσκολίες στο σχολείο μπορεί να είναι παραμελημένο ή να ακούει συχνά υποτιμητικά σχόλια από συμμαθητές ή και εκπαιδευτικούς. Μελέτες έχουν δείξει πως χωρίς υποστήριξη χάνουν την αυτοπεποίθηση τους, έχουν υπεραισθησία στην κριτική –ακόμη και την καλοπροαίρετη- και από το υπερβολικό άγχος μπορεί να εμφανίσουν ψυχοσωματικά συμπτώματα όπως πόνος στην κοιλιά, ζαλάδα, δυσκολία στην αναπνοή κ.α. ή σοβαρά προβλήματα συμπεριφοράς. Το μεγαλύτερο ίσως ζήτημα συναισθηματικά για ένα παιδί με δυσλεξία είναι πως είναι πολύ πιθανό να αποτύχει δημοσίως όταν του ζητήσουν να διαβάσει δυνατά μέσα στην τάξη ή να γράψει κάτι στο πίνακα κατά τη διάρκεια του μαθήματος. Γενικά, η ανάγνωση και η γραφή είναι κυρίως συνδεδεμένη με το σχολείο και σε περιπτώσεις μεγάλου άγχους για το μαθητή με ειδικές μαθησιακές δυσκολίες μπορεί να οδηγήσει και σε σχολική φοβία. Ταυτόχρονα, εξαιτίας των οργανωτικών αδυναμιών εύκολα χάνει αντικείμενα, μπερδεύει βιβλία και μαθήματα ή μπερδεύει αίθουσες διδασκαλίας, κάτι που χωρίς καθοδήγηση κάνει την καθημερινότητα στο σχολείο εφιαλτική. Όλα τα παραπάνω κάνουν το μαθητή κλειστό κοινωνικά και επιφυλακτικό ακαδημαϊκά. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να έχουν και δυσκολία με το να κάνουν νέους φίλους ή να διατηρήσουν φιλίες. Το σχολείο μπορεί να διαδραματίσει καθοριστικό παράγοντα στην εξέλιξη του μαθητή. Γενικά μελέτες έχουν δείξει πως η ψυχοκοινωνική εξέλιξη του οποιοδήποτε μαθητή μπορεί να επηρεαστεί θετικά από το ενδιαφέρον και την υποστήριξη του εκπαιδευτικού.
Φυσικά το αντίδοτο σε αυτό δεν είναι η υπερπροστασία ούτε από την πλευρά τον γονιών ούτε από την πλευρά του σχολείου. Εκείνο που πρέπει να διαμορφωθεί είναι ένα περιβάλλον ελεύθερο από άγχος το οποίο θα δίνει στο μαθητή αίσθημα ασφάλειας και θα τον ενθαρρύνει στην προσπάθειά του χωρίς να αισθάνεται μειονεκτικά έναντι των συμμαθητών του. Επίσης, το κλίμα στο σχολείο και στην τάξη θα πρέπει να ενθαρρύνει τη διαφορετικότητα και να υπάρχει κατανόηση και σεβασμός ανάμεσα στους συμμαθητές. Ο μαθητής με ειδικές μαθησιακές δυσκολίες μπορεί με την κατάλληλη υποστήριξη από τους εκπαιδευτικούς, τους γονείς και τους ειδικούς, αν ληφθούν υπόψη και οι ψυχοκοινωνικές του ανάγκες, να προχωρήσει πολύ καλά στο σχολείο και να δει το σχολείο και τη μαθησιακή διαδικασία θετικά και όχι ως ένα περιβάλλον που τον αγχώνει. Ας μην ξεχνάμε πως αποδεδειγμένα πλέον μεγάλες προσωπικότητες, όπως πολιτικοί ηγέτες και άνθρωποι των τεχνών και των γραμμάτων, είχαν και έχουν ειδικές μαθησιακές δυσκολίες κάτι που δεν τους στάθηκε εμπόδιο στην εξέλιξή τους.



* Ο Παναγιώτης Σιαπέρας είναι Ψυχολόγος & Εργοθεραπευτής ειδικευμένος στις δυσκολίες ανάπτυξης παιδιών και εφήβων. Είναι διδάκτορας και ερευνητής του Πανεπιστημίου του Cambridge, και συνεργάτης του Πανεπιστημίου Αθηνών.




Πηγή:  
http://freepen.gr/?p=19849